Финансылык бакубаттуулукка карай 5 кадам

Жакында эле жаңы, 2025-жыл келет. Көпчүлүгүбүз символдор менен ой жүгүртүп, Жаңы жылга карата өзгөрүүлөр жөнүндө ойлоно баштайбыз, анткени ал жаңылануу, жаңы башталыш менен байланыштуу болушу мүмкүн. Бул жерде логика бар, анткени Жаңы жыл - бул убакытты шарттуу түрдө бөлүү. Көптөр бул мүмкүнчүлүктү ойлорун жыйноо, жыйынтык чыгаруу жана мындан аркы жолду пландаштыруу үчүн колдонушат. "Таза барактан баштоо" деген сөз айкашы көбүнчө мурунку тажрыйбадан же стресске жана терс көрүнүштөргө алып келген жагдайлардан баш тартууну түшүндүрөт. Көбүнчө "жаңы жашоонун" башталышы кризистик учур менен байланыштуу, же бул учурдагы жашоо образы же тең салмактуулук канааттандырбай калгандыгына реакция болушу мүмкүн.

Биздин жашообуздагы жана өзүбүздүн үстүбүздөн иштөөдөгү маанилүү элементтердин бири – бул биздин финансылык ден соолугубуз жана бакубаттуулугубуз. Ошондуктан биз Улуттук банктын финансылык сабаттуулук боюнча сертификатталган мастер-тренери жана 30 жылдык тажрыйбасы бар финансылык адиси Буажар Абдыкадыровага кайрылдык.

- Финансылык абалыңды жакшыртуу боюнча алгачкы кадамдарды эмнеден баштаса болот? Эң маанилүү каражат барбы?

- Чынын айтсам: менин түшүнүгүмдөгү финансылык эркиндик жана байлык – бул көбүнчө тынымсыз эмгек жана көп аракет.

Албетте, ар бирибиз сыйкырдуу таблетканы, кандайдыр бир керемет каражатты – азыр колдонуп, чоң натыйжага жетүүгө мүмкүн болгон жалгыз нерсени алгыбыз келет. Менин тренингдеримде көп учурда: финансылык бакубаттуулукка карай жолубузду эмнеден баштоо керек? Кайсы бир аракет финансылык жактан көбүрөөк корголгон жана ийгиликтүү болууга жардам берет? Мен бул жөнүндө көп ойлондум, жана, балким, менде жооп бар.

Балким, инфо-цыганча угулушу мүмкүн, бирок кээде чынында эле маанилүү кесепеттерге алып келүүчү абдан маанилүү аракеттер болот, башкача айтканда, биз бай болобузбу, башкача айтканда, финансылык жактан туруктуу жана дени сак болобузбу, же болбосо биз кедей, карызга батып, каржыбыздын чыныгы абалын түшүнбөй калабызбы, ошону аныктайт.

Бул сиздин финансылык саламаттыгыңызга жана бакубаттуулугуңузга карай жолуңузду баштоо үчүн бир эмес, эки кадам болот. Окурмандар интерактивге даяр болсун, мен аларды тесттерден өткөргүм келет.

1-кадам: учурдагы абалды түшүнүү

Демек, биринчи кадам. Кандай гана жолду баштабаңыз, адегенде азыр кайда экениңизди жана андан ары кайсы багытта жылыш керектигин түшүнүү маанилүү. Ошондуктан, жаңы жашоону финансылык абалыңызды баалоодон жана жеке финансыңыздын кайсы көрсөткүчтөрү боюнча баары жакшы экенин, ал эми кайсылары боюнча иштөөгө туура келерин билүүдөн баштаңыз.

Бул жөнөкөй ыкма – жеке  менен иштөөнүн ажырагыс бөлүгү, ансыз бардык башка ыкмалар күчүн жоготот, натыйжасыз болуп калат.

Дарыгерге кайрылганда, ар дайым анализдерден баштаарыңызды ойлонуп көрүңүз, оңдоп-түзөө иштерин баштаганда – ар дайым объектти карап чыгуу жана өлчөө жүргүзүлөт, кандайдыр бир стратегия жаза баштаганда – ал дагы учурдагы абалды баалоодон башталат. Финансылык ден соолук да ошондой.

Мен өзүмдүн финансылык ден соолугумду, финансылык бакубаттуулугумду баалоочу көптөгөн инструменттерди билем. Мен сиздер үчүн жөнөкөй жана кыска тест тандап алдым, ал сегиз суроодон турат жана "азыр жана бул жерден" баштап, кийинкиге калтырбоого мүмкүндүк берет. Жооптор силерден 2-3 мүнөттөн ашык убакытты албайт.

Шилтемеге өтүп, ар бир суроого чынчыл жооп бериңиз жана финансылык абалыңызга баа берүүнүн жыйынтыгы менен макаланы окууга кайтыңыз.

Демек, эгер сиз суроолорго жооп берип, кайра окууга кайтсаңыз, колуңузда тесттин жыйынтыктары бар. Анын мазмуну менен маанисин бир аз ачып берейин, кийинчерээк тесттен өтүүнү чечкендерге да окууга кызыктуу болсун.

Бул сегиз суроо бизге үй чарбабыздын кирешеси менен чыгашасынын катышын, эсептерди төлөөдөгү мүмкүн болгон кечигүүлөрдү, финансылык коопсуздук жаздыгынын бар-жогун жана көлөмүн, узак мөөнөттүү финансылык максаттардын бар-жогун, үй чарбабыздын карыздык жүгүн, карызды тейлөө канчалык деңгээлде ишке ашып жатканын жана, албетте, камсыздандыруу куралдары менен тааныштыгыбыздын деңгээлин баалоого мүмкүндүк берет.

Сиз алган жыйынтыктар төмөнкүдөй:

Сиз беш цифраны жана бааларды көрүп турасыз. Биринчиси – сиздин жалпы орточо баллыңыз жана бааңыз, андан кийинкилер төмөнкү суроолор боюнча баалар:

1. Сарптоолор.
2. Каражат топтоолор.
3. Карыздар.
4. Пландаштыруу.

Топтогон упайыңызга жараша сизге "финансылык жактан аялуу", "финансылык жактан көтөрө алган" же "финансылык жактан дени сак" деген баа ыйгарылат.

Финансылык жактан аялуу – бул көрсөткүчтөрдүн 1-2си же бири дагы боюнча жакшы жыйынтык көрсөтө албаган адам. Сиз тез арада чара көрүшүңүз керек!

Финансылык жактан көтөрө алган - бул бир нече көрсөткүчтөр боюнча жакшы натыйжаларга жетишкен, бирок бардыгы боюнча эмес. Сиз жакшы иштеп жатасыз, бирок өсүүгө мүмкүнчүлүгүңүз бар!

Финансылык жактан дени сак - бул бардык көрсөткүчтөрү жакшы болгон адам. Сиз азыр каржылык жактан дени саксыз, бирок мезгил-мезгили менен каржылык ден соолугуңузду текшерип турууну унутпаңыз!

Ошондой эле бул суроолор сиздин финансылык "ооруларыңыз" кайсы жерде экенин баалоого жардам берет. Балким, сиздин кирешеңиз жакшы болуп, бардык чыгымдарыңызды жаап, натыйжада "чыгымдар" бөлүгү боюнча бааңыз жогору болушу мүмкүн, бирок мындай кырдаалда дагы сиздин дээрлик эч кандай каражат топтоолоруңуз жана келечекке пландарыңыз жок болуп чыгышы мүмкүн.

Башка учурларда кирешелер менен чыгашалардын учурдагы балансында көйгөйлөр аныкталышы мүмкүн, анын артынан үнөмдөөлөрдүн жоктугу, кредиттер менен көйгөйлөр жана башкалар келип чыгат. Анда "дарылоо" стратегиясы башкача болушу керек – балким, киреше бөлүгүнө эмес, чыгашаларды иретке келтирүүгө көңүл буруу керек.

Мен өзүм бул тестти жылына эки жолу өзүмдү диагностикалоо үчүн колдоном жана дароо жалпы орточо баллды эсептейм. Эгер жалпы орточо баллым төмөндөп кеткенин байкасам, анда кайсы көрсөткүч боюнча баллым төмөн экенин, башкача айтканда, кайсы көрсөткүч жалпы баллды төмөндөтүп жатканын карап, тиешелүү чараларды көрөм. Өткөн жылы мен милдеттүү камсыздандырууга кошумча ыктыярдуу камсыздандыруу полисин сатып албаганымды ушундай жол менен түшүндүм.

Бул тест мага ар бир адамга "индивидуалдуу" мамиле түзүүгө, анын биринчи кезекте эмненин үстүнөн иштеши керектигин түшүнүүгө мүмкүндүк бергени менен жагат. Бул тесттен өтө электердин баарына биринчи ушундан баштоону сунуштайм.

Анан дагы - менден жаңы жылдык белек. Эгер сиз эксперттен жардам алууга жана сиздин конкреттүү кырдаалыңыз боюнча каржылык ден соолугуңузду жакшыртуу стратегиясын алууга кызыкдар болсоңуз, анда сизге төмөнкүлөр керек:

Шилтеме боюнча өтүңүз.

Тиркелген басылмаларда тест жөнүндө пост болот.

Тест жөнүндөгү жарыянын комментарийлерине тестиңиздин жыйынтыктарын жазыңыз.

Эгер сиз азырынча аткара элек болсоңуз, тесттен өтүү үчүн кайсы шилтемеге өтүү керектигин дагы бир жолу эскертем.

Мен кокусунан үч комментарийди тандап алам, биз сиз менен Zoom аркылуу байланышып, сиздин жагдайыңызды талдап, жеке планыбызды талкуулайбыз. Бул таптакыр бекер болот.

2-кадам: кирешеңизди жана чыгашаңызды каттаңыз

Баштоо үчүн экинчи маанилүү элемент - кирешеңиз менен чыгашаңыздын так кандай экенин билүү.

Көпчүлүккө өздөрүнүн бардык кирешелерин жана чыгашаларын билем жана эсеп жүргүзүүнүн кереги жоктой сезилет. Чындыгында, биз толук жана реалдуу картинаны билбей калышыбыз мүмкүн, жана бул финансылык көйгөйлөрдүн бир себеби болушу ыктымал.

Финанасылык жүрүм-турум илиминде "менталдык эсеп" деген термин бар. Бул адам же үй чарбасы өзүнүн кирешесин, чыгашасын жана финансылык пландарын кагазга түшүрбөстөн, баарын "эсинде" сактоого аракет кылган жагдай. Менталдык эсеп көптөгөн каталарга жана финансылык жоготууларга алып келет, анткени адам бардык маанилүү маалыматты эсинде сактай албайт жана натыйжада кокустук жана керексиз сатып алуулардын, киреше менен чыгашанын ортосундагы ажырымдын курмандыгы болуп калат.

Мындан тышкары, финансылык ден соолук жана бакубаттуулук боюнча дээрлик бардык тест баштала турган биринчи суроо ар дайым сиздин кирешеңиз менен чыгашаңыздын балансына байланыштуу экенин эске алыңыз. Ошо сыяктуу эле, эгерде компанияда бухгалтердик эсеп жүргүзүлбөсө, анда анын аудитин жүргүзүү мүмкүн эмес.

Дал ушул себептен азыр төмөнкү аракеттерден баштаңыз:

• сиз кандай киреше табаарыңызды, кайдан жана качан (даталар, жыштык, үзгүлтүксүздүк) так билип алыңыз;
• акчаңыздын кайда, качан жана эмнеге кетип жатканын так билип алыңыз;
• бардык кирешелериңизди жана чыгашаларыңызды үзгүлтүксүз эсепке ала баштаңыз (мобилдик тиркемеде колдонсоңуз болот);
• кирешеңизди жана чыгашаңызды оптималдаштырыңыз: кайсы чыгашаларды кыскарта аларыңызды жана кайсы кирешелерди көбөйтө аларыңызды талдап, чечиңиз.

Сиз жеке же үй-бүлөлүк бухгалтерияңызды ар кандай жолдор менен жүргүзө аласыз. Мен өзүм көп жылдардан бери "Чыгымдарды башкаруучу" деген акысыз тиркемени колдонуп келем. Өзүңүзгө жаккан бир тиркемени жүктөп алыңыз, сынап көрүңүз, эгер жакпаса, башкасын жүктөп алыңыз, ошентип, өзүңүзгө эң ыңгайлуусун тандап алганга чейин улантыңыз.

Демек, жогоруда айтылган эки кадам, эки аракет, менин оюмча жана тажрыйбам боюнча, сизди каржылык жактан дени сак жана туруктуу кылуу үчүн эң маанилүү башталыш болуп саналат. Дал ушул эки аракеттен сиздин акчаңыздын үй-бүлөңүздүн бакубаттуулугу үчүн жаңы иреттүү иши башталат.

- Ушуну менен токтосо болобу же финансылык ден соолуктун дагы башка сырлары барбы?

- Жогоруда белгилегендей, финансылык эркиндик жана байлык – бул көбүнчө тырышчаак эмгек жана тартип. Биринчи эки кадам – бул жөн гана старт, кандай гана жагдай болбосун башташ керек болгон нерсе.

Ошондуктан, мен сиздерди ушул маалымат менен гана калтырсам, өзүмдү кечирбейм. Финансылык гүлдөп-өсүүнүн үч кошумча кадамы жөнүндө айтып берейин, анда финансылык абалды баалоо жана чыгашалар менен кирешелерди каттоого алуу – бул жолдун башталышы гана.

3-кадам: финансылык максат коюп, каржыңызды пландаштырууну баштаңыз

Эми сиз финансылык абалыңыз кандай экенин, кирешеңиз менен чыгашаңызды жана аларды кантип оптималдаштыруу керектигин так билгенден кийин, кыялданууга да болот. Акча болгондо ишке ашырууга мүмкүн болгон кыял – бул финансылык максат, ага туура пландаштыруу аркылуу гана жетүүгө болот. Ошондуктан, өткөн айлардагы кирешеңиз менен чыгашаңыздын маалыматтарын алып, келечек айларга план түзүңүз. Бул сиздин жеке же үй-бүлөлүк бюджетиңиз болот. Бюджетиңизде кирешеңизди жана чыгашаңызды кантип оптималдаштырып, коюлган финансылык максатка жетүү боюнча бардык идеяларыңызды эске алыңыз.

Айтмакчы, адатта финансылык максат бир нерсеге акча топтоо болуп саналат. Бирок, эгерде сизде азыр карыздар көп болсо, анда финансылык максат катары карыздарды акырындык менен азайтуу болушу мүмкүн.

4-кадам: Дени сак финансылык адаттарды өздөштүрүңүз

Финансылык туруктуулукка ээ болууга жана аны сактоого жардам бере турган пайдалуу финансылык адаттарга төмөнкүлөр кирет:

• кирешелерди жана чыгашаларды эсепке алуу;
• жеке бюджетти түзүү жана ага кармануу;
• чыгашаларды өз убагында төлөө;
• финансылык максатты жана ага жетүү боюнча иш-аракеттер планын коюу;
• ар кандай варианттарды салыштыргандан кийин гана кредитти, депозитке салууну жана башка финансылык кызматтарды тандоо.

Чынында, экономисттер биздин финансылык жүрүм-турумубуз адаттарыбыздын жана кабыл алынган тартибибиздин натыйжасы экенин далилдешкен. Ошондуктан тартиптүү болуу маанилүү - туура адаттарды калыптандырбай туруп, жашоодо өзгөрүүлөр мүмкүн эмес.

5-кадам: алдамчыларга алданбаңыз

Финансылык туруктуулукка карай жолдо алдамчылардан сак болуу зарыл. Мында сиздин капчыгыңызга маалыматыңызды жана акчаңызды уурдаган "кадимки" алдамчылар гана эмес, атайын билимиңиз жок күмөндүү бизнеске инвестиция салууга чакырган ар кандай сунуштар да зыян келтирет. Жалпысынан алганда, "чындыкка коошпогондой жакшы көрүнгөн" нерселердин баары (башкача айтканда, атайын билими жок эле өтө жогорку же тез киреше) алдамчылык болуп чыгышы мүмкүн, ошондуктан сынчыл ой жүгүртүүнү жана көз карандысыз, текшерилген адистердин кызматтарын колдонуңуз.

Дагы бир жолу белгилей кетким келет, байлыкка жетүү жолу оңой болбошу мүмкүн, бирок мен сиздер үчүн беш кадамдан турган жөнөкөй план түзүүгө аракет кылдым, ал сиздерге азыртан эле жолуңузду баштоого мүмкүндүк берет.

2025-жыл сиз үчүн финансылык эркиндикке, финансылык бакубаттуулукка жана байлыкка жетүүнүн же аларды бекемдөөнүн башталышы болсун. Жаңы жылыңыз менен!

Башкы беттеги сүрөт: freepik.com.